Ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας ήταν Έλληνας από την Καππαδοκία,επίσκοπος Καισάρειας και πατέρας της Εκκλησίας. Γεννήθηκε στην Καισάρεια του Πόντου το 330 μ.Χ .( ελληνική περιοχή που σήμερα βρίσκεται στην επικράτεια της Τουρκίας).Μαθηματικός ,γιατρός ,φιλόλογος και δικηγόρος με σπουδές σε φιλοσοφικές σχολές στην Αθήνα ,μοναχός ,ιερέας και επίσκοπος .
Ο πατέρας του ήταν ήταν καθηγητής ρητορικής στην Καισάρεια ενώ ο παππούς του και πατέρας της μητέρας του της Αγίας Εμμέλειας είχε πεθάνει σαν χριστιανός μάρτυρας. Η οικογένεια είχε άλλα εννέα παιδιά . Ο Βασίλειος ανατράφηκε από την γιαγιά του Μακρίνα και μετά από τον θάνατό της από την πρωτότοκη αδελφή του η οποία και τον επηρέασε καθοριστικά στο θέμα της πίστης. Τα πρώτα του μαθήματα τα παίρνει από τον πατέρα του και κατόπιν σπουδάζει στην Κωνσταντινούπολη και στην Αθήνα όπου και γνωρίζεται με τον Γρηγόριο από την Καππαδοκία. Στην Αθήνα φοιτά σε φιλοσοφικές σχολές και παρακολουθεί την διδασκαλία και άλλων φιλοσόφων.
Επιστρέφει στην Καισάρεια ως καθηγητής ρητορικής ακολουθώντας την πατρική παράδοση. Το 356 μ.Χ. βαπτίζεται χριστιανός και αποφασίζει να αφιερωθεί στον ασκητισμό.
Συμμετέχει σαν παρατηρητής στην αρειανή Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης και αποσύρεται απογοητευμένος σε ησυχαστήριο.
Το 364 μ.Χ. χειροτονείται πρεσβύτερος ,ενώ η δραστηριότητα και η μόρφωσή του προκαλούν ζηλόφθονα αισθήματα στους ανωτέρους του και αναγκάζεται να επιστρέψει στον ασκητισμό. Επιστρέφει ξανά στην Καισάρεια και εκλέγεται επίσκοπος. Σαν επίσκοπος έχει να αντιμετωπίσει τον Αρειανισμό και τους υποστηρικτές του καθώς και διάφορα άλλα αιρετικά σχήματα. Προσπαθεί από την θέση αυτή να αναδείξει άξιους κληρικούς και τελικά αναγνωρίζεται στην περιοχή που δραστηριοποιείται παρ΄ ότι έχει να αντιμετωπίσει αδιαφορία και προκατειλημμένες θέσεις και απόψεις.
Αντιλαμβάνεται τα προβλήματα των απλών ανθρώπων και ιδρύει την Βασιλειάδα η οποία είναι ένα κέντρο στο οποίο μπορούν να βρουν φροντίδα τα ασθενέστερα άτομα. Εκεί υπάρχει και ιατρική περίθαλψη και επαγγελματική κατάρτιση.
Η Βασιλειάδα γίνεται τελικά μία ολόκληρη πόλη με γηροκομεία,ορφανοτροφεία,νοσοκομεία και κάθε είδους φιλανθρωπικά ιδρύματα. Γίνεται η αρχή και το παράδειγμα για την δημιουργία παρόμοιων χώρων από τις γύρω επισκοπές. Προσπαθεί να λύσει τα προβλήματα των εργαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου της Μικράς Ασίας,τα προβλήματα εν γένει ασθενών,ορφανών,αδικημένων και καθιερώνει την διανομή τροφίμων,ρούχων ,χρημάτων σε όσους τα χρειάζονται. Το ενδιαφέρον αυτό φαίνεται μέσα από τις επιστολές που γράφει απευθυνόμενος για βοήθεια και υποστήριξη στο έργο του. Γράφει πάντα την άποψη του με θάρρος ,ακόμα και αν η επιστολή απευθύνεται σε αυτοκράτορα.
Και φυσικά δίνει ο ίδιος το παράδειγμα στους πλούσιους της εποχής του ,μοιράζοντας την περιουσία του στους φτωχούς χωρίς να κρατήσει τίποτα για τον εαυτό του. Σαν γιατρός φροντίζει ασθενείς στις μεγάλες επιδημίες ,διαδίδοντας συγχρόνως και την πίστη στον Χριστό.
Ο Βασίλειος από τα πρώτα ακόμα νεανικά του χρόνια ζούσε ασκητικά γυμνάζοντας σώμα και πνεύμα. Τα βήματά του ,τον οδηγούσαν μόνο στο πανεπιστήμιο ή στην εκκλησία . Η σκληρή ασκητική ζωή και η έντονη ενασχόληση του με τους αδικημένους της ζωής έχουν σαν αποτέλεσμα τον θάνατο του στην μικρή σχετικά ηλικία των 49 ετών.
Πεθαίνει το 378 μ.Χ. βυθίζοντας στο πένθος όλους τους ανθρώπους της περιοχής. Στην κηδεία του παρευρίσκονται άνθρωποι με διαφορετικά θρησκευτικά πιστεύω ( χριστιανοί ,ιουδαίοι, εθνικοί ,άνθρωποι διαφόρων δογμάτων …….),ο συνωστισμός είναι μεγάλος ,μάλιστα δε σημειώνονται λιποθυμίες και θάνατοι .
Το έργο που άφησε είναι τεράστιας σημασίας και βαρύτητας τόσο στο ανθρωπιστικό κομμάτι όσο και στο θεολογικό. Η μνήμη του εορτάζεται την 1η Ιανουαρίου και την 30η Ιανουαρίου μαζί με τους Γρηγόριο τον Θεολόγο και Ιωάννη τον Χρυσόστομο στον κοινό εορτασμό των Τριών Ιεραρχών σαν προστάτες της παιδείας και των γραμμάτων.
Ο μέγας Βασίλειος είναι από τους σημαντικότερους θεολόγους της Ορθοδοξίας. Μελετητής και γνώστης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας διατυπώνει τις θεολογικές του αντιλήψεις βασιζόμενος σ΄ αυτήν. Δεν απορρίπτει την φιλοσοφία και την κλασσική παιδεία,προτρέπει στην εκμάθηση τους, αλλά θεωρεί ότι ότι πρέπει να μελετώνται κάτω από το χριστιανικό πρίσμα.
Έθεσε τον μοναχισμό κάτω από τον έλεγχο της εκκλησίας και ορίζει τους κανόνες του. ( Αγαμία,υπακοή,ακτημοσύνη).Γράφει σπουδαία θρησκευτικά και νομικά έργα καθώς επίσης και επιστολές. Δογματικά και Ασκητικά συγγράμματα, ομιλίες ( Προς Αμφιλόχιον,περί του Αγίου Πνεύματος ,Τα Ηθικά, Περί πίστεως, Περί κρίματος, Προς τους νέους,όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων ….)
Ο Άγιος Βασίλειος βοηθούσε πάντα τους αδικημένους και τους πεινασμένους του κόσμου χωρίς να τους ξεχωρίζει από το γένος την φυλή τα πιστεύω τους και φυσικά δεν ήταν ο ευτραφής παππούλης με την κόκκινη στολή στον οποίο ανατρέχει ο νους μας την πρωτοχρονιά,αλλά μια τελείως διαφορετική στην εμφάνιση επιβλητική παρουσία .
Πολύ ψηλός ,αδύνατος με σκούρο δέρμα και μακρυά γενειάδα, με βαθύ βλέμμα και μέτωπο χαραγμένο από ρυτίδες .Είναι αυτός ο Άγιος ο οποίος σύμφωνα με την δική μας παράδοση ξεκινά από την Καισάρεια και φτάνει σε όλους τους τόπους πάντα γελαστός .Δεν μεταφέρει ένα σακί γεμάτο δώρα,αλλά σε όσους συναντά δίνει καλή τύχη και την ιερατική του ευλογία . Οι άνθρωποι ζητούν αυτή τη ευλογία για να μοιράσουν οι ίδιοι δώρα στα παιδιά.
Και φυσικά όλοι τον τιμούμε κάθε πρωτοχρονιά με το έθιμο της βασιλόπιττας. Σύμφωνα με την παράδοση ο Βασίλειος ήταν επίσκοπος στην Καισάρεια όταν ο έπαρχος της Καππαδοκίας αύξησε πολύ την φορολογία σε σημείο που οι κάτοικοι δεν μπορούσαν να αντέξουν επιβάλλοντας σκληρά μέτρα. Οι κάτοικοι ζήτησαν την προστασία του επισκόπου τους. Εκείνος τους ζήτησε να μαζέψουν ότι πολύτιμο είχαν. Μάζεψαν λοιπόν ότι πολύτιμο είχαν και μαζί με τον Βασίλειο πήγαν στον έπαρχο τα δώρα τους. Ο Βασίλειος με την παρουσία του και τον λόγο του, έκανε τον έπαρχο να αναθεωρήσει τις αποφάσεις του για την βαριά φορολογία και επί πλέον να μην δεχθεί τίποτα από τα προσκομισθέντα δώρα. Γύρισαν πίσω χαρούμενοι αλλά όταν προσπάθησαν να πάρουν πίσω ότι είχαν προσφέρει διαπίστωσαν ότι αυτό ήταν αδύνατον γιατί πολλά ήταν όμοια , δεν μπορούσαν να διαχωρίσουν τα νομίσματα …Ο Βασίλειος τότε δίνει εντολή να φτιαχτούν πίτες και σε κάθε μία από αυτές τοποθετείται και κάποιο από τα αντικείμενα που είχαν συγκεντρωθεί. Την επομένη μοιράσθηκε στον κάθε ένα και μία πίτα . Το θαύμα ήταν ότι ο καθένας μέσα στην πίτα που είχε πάρει βρήκε το δικό του αντικείμενο. Από τότε λοιπόν σε ανάμνηση αυτού του γεγονότος φτιάχνουμε κάθε πρωτοχρονιά την βασιλόπιτα και βάζουμε μέσα νομίσματα.
Ο λαός μας τιμά την μνήμη του και με τα κάλαντα που ακούγονται κάθε πρωτοχρονιά.
Κάλαντα πρωτοχρονιάς Χίου
Καλησπερίζω φέρνοντας αγέρα μυρωμένο
απ’ τ’ αφρισμένα κύματα χιλιοτραγουδισμένο.
Άγιε μου Βασιλάκη μου και Άγιε μου Νικόλα
προστάτευε τους ναυτικούς την ώρα του κυκλώνα.
Χρόνια πολλά να ‘στε καλά και σεις και οι δικοί σας
να ‘ρθουνε τα ξενάκια σας κι όλοι οι ναυτικοί σας.
Σε όλους σας ευχόμαστε αγάπη ειρήνη υγεία
καλή καρδιά χαμόγελο και θεία ευλογία.
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
ψιλή μου δεντρολιβανιά
κι αρχή του Γεναρίου
του Μεγάλου Βασιλείου
Βασίλη μ’ από πού ‘ρχεσαι
κι από πού κατεβαίνεις
και βαστάς ρόδα και ραίνεις.
Κάτσε να φας κάτσε να πιείς
κάτσε τον πόνο σου να πεις
κάτσε να τραγουδήσεις
και να μας καλωσορίσεις.
Κι έβγα να μας κεράσεις
που να ζεις και να γεράσεις.
